Op 5 december vieren wij in Nederland Sinterklaas. De manier waarop wij dat tegenwoordig vieren verschilt als je het vergelijkt met vroeger. Toch zijn er ook veel overeenkomsten, dingen die hetzelfde gebleven zijn. Kijk maar eens naar het schilderij van Jan Steen bovenaan dit artikel. In 2013 is er veel commotie geweest over Zwarte Piet. Maar in de tijd van de reformatie was er ook al veel commotie over het Sinterklaasfeest.

Wat is eigenlijk de geschiedenis van het Sinterklaas en het Sinterklaasfeest? Hoe vierden de mensen vroeger Sinterklaas?

Wij zeggen in Nederland dat Sinterklaas met zijn Pieten en stoomboot uit Spanje komt. Eigenlijk klopt dat niet, Sinterklaas komt oorspronkelijk niet uit Spanje. Hij was bisschop van de (nu) Turkse havenstad Myra. Hij zou zijn overleden op 6 december 343. Na zijn dood gingen er veel verhalen rond over de wonderen die hij verricht zou hebben, daarom werd hij heilig verklaard. Er werd voor hem een kerk gebouwd in Myra.

In 1087 waren de mensen in Myra bang dat ze veroverd zouden worden door de Turken. Om er voor te zorgen dat de overblijfselen van de bisschop veilig waren, werd hij verplaatst naar Italië, naar Bari. Daar werd ter ere van hem een kathedraal gebouwd. Die staat daar nu nog steeds, als je wilt kun je zijn graf bezoeken. De plaats Bari hoorde een paar eeuwen bij Spanje, omdat de Spanjaarden dat gedeelte veroverd hadden.  En nog steeds zeggen wij in Nederland dat Sinterklaas uit Spanje komt!

Sint Nicolaas is van veel havensteden en zeelieden de beschermheilige. Ook bijvoorbeeld van Amsterdam, daar is ook een Sint Nicolaaskerk. Sommige mensen zeggen dat Sinterklaas daarom ook altijd met een stoomboot aankomt, als beschermheilige van de zeelieden en havensteden.

Verspreiden

De verhalen van de wonderen die Sint Nicolaas verricht zou hebben gingen vanuit Italië door West – Europa en kwamen uiteindelijk ook in Nederland aan. Hij werd een geliefde katholieke heilige, er werden Sint Nicolaaskerken gebouwd en jongens werden vernoemd naar hem. Ieder jaar werd hij herdacht, dit gebeurde op de avond voor zijn sterfdag. Dus op pakjesavond, 5 december. Eerst gebeurde dit nog in de kerk, maar rond ongeveer de 15e eeuw begon dit zich meer te verplaatsen naar thuis.

Omstreden feest

Het is een tijdje omstreden geweest om Sinterklaas te vieren. Het Sinterklaasfeest heeft een katholieke achtergrond. In de tijd van de hervorming / reformatie (zie artikel Hervorming / Reformatie) in de 16e eeuw verboden de protestanten de verering van heiligen. Dus ook van het vereren van Sint  Nicolaas. De protestanten kwamen in verzet tegen het Sinterklaasfeest. Er mocht zelfs geen koek in de vorm van Sinterklaas gemaakt worden!.

Uiteindelijk is het Sinterklaasfeest aangepast, Sint Nicolaas is zelfs ontheiligd. Eind 18e eeuw, begin 19e eeuw begon het meer een nationaal feest te worden.  Pas in 1888 was de allereerste Sinterklaas optocht in Venray.

Jan Steen

Jan Steen schilderde tussen 1665 en 1668 het schilderij ‘het Sint Nicolaasfeest’. In die tijd was het feest nog omstreden en werd zijn schilderij niet zo positief ontvangen! Zoals je al zou verwachten was Jan Steen zelf katholiek en kwam hij juist op voor het behouden van het Sinterklaasfeest.

Geschilderd in 1665 – 1668 door Jan Steen. Hangt in het Rijksmuseum in Amsterdam

Hoe langer je naar het schilderij kijkt, des te meer dingen je opvallen.  Klik maar op het plaatje om het groter te maken. Jan Steen stond er bekend om, om in zijn schilderijen dit soort dingen toe te voegen. Hij gaf vaak een boodschap mee met zijn schilderijen.

Je ziet bijvoorbeeld op de voorgrond allemaal snoepgoed, speculaas en taaitaai. Veel daarvan eten wij ook nog steeds in de periode voor Sinterklaas. Alleen eten wij tegenwoordig veel meer suiker en snoep. Het is misschien moeilijk te zien op de afbeelding, maar als je goed kijkt zie je rechts boven bij het kleine jongetje een speculaas of taaitaai in de vorm van Sinterklaas. In de 17e eeuw was dit in veel plaatsen in Nederland ook verboden. Ook zie je als je goed kijkt rechts op de tafel een appel met een muntje er in. Dit was een oude traditie, ‘een appeltje voor de dorst’.

Je ziet het meisje met de emmer vol cadeautjes die zij van Sinterklaas heeft gehad. In haar handen heeft ze een pop. Het is niet zomaar een pop, maar een Johannes de Doper pop. De pop laat zien dat dit een katholiek gezin is.

Je ziet links een jongen huilen. Hij is vast niet lief geweest, hij heeft namelijk een roe in zijn schoen! In het midden van het schilderij zie je een oudere vrouw, dit zou bijvoorbeeld oma kunnen zijn, zij wijst naar de plek achter het gordijn. Misschien dat er toch nog een cadeautje voor hem is achter het gordijn.

Rechts zie je een jongen wijzen naar de schoorsteen wijzen, daar kwamen de cadeautjes vandaan. De jongen naast hem heeft zijn mond open. Misschien van verbazing, maar het kan ook zijn dat hij Sinterklaasliedjes aan het zingen is.

Het schilderij geeft een mooi beeld van hoe er vroeger Sinterklaas gevierd werd. Je kunt het schilderij in het echt zien in het Rijksmuseum in Amsterdam.

Sinterklaasfeest anno nu

Tegenwoordig viert lang niet iedereen Sinterklaas in Nederland. Sommige mensen vieren kerst en doen dan cadeautjes onder de kerstboom. Of in plaats van pakjesavond, maken mensen ‘surprises’ voor elkaar. Wel zetten veel kinderen nog steeds hun schoen, niet meer bij de schoorsteen, want die hebben we bijna niet meer.

Instructie

Beeldmateriaal:

Lesmateriaal

• Opdracht Sinterklaas